Aş Eş Anlamlı Mı? Toplumsal Cinsiyet, Çeşitlilik ve Sosyal Adalet Açısından Bir Bakış
İstanbul’da yaşıyorum, sabahın erken saatlerinde işe gitmek için evden çıkıp, akşam geç saatlere kadar şehirdeki yaşamın kalabalığında kayboluyorum. Sokakta, toplu taşımada, işyerinde, hemen her köşe başında gördüğüm farklı insan hikayeleri, bazen bana toplumsal dilin ve normların ne kadar etkili olduğunu hatırlatıyor. Bir gün, birkaç kişiyle sohbet ederken “Aş eş anlamlı mı?” sorusu gündeme geldi ve bu soruya, aslında toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet açısından bakmanın önemli olduğunu fark ettim. Aş gerçekten eş anlamlı mı? Gelin, bu soruyu biraz daha derinlemesine inceleyelim.
Aş Nedir? İlk Adımda Tanımlayalım
Öncelikle, aş kelimesi çoğumuz için aynı şeyleri ifade ediyor olabilir: yiyecek, karın doyurmak, günlük hayatın temel ihtiyaçlarından biri. Ama “aş” kelimesinin sosyal ve kültürel bir anlamı da var. Yalnızca bir kelime değil, toplumdaki en temel unsurlardan biri. Aş, insanların bir arada olmasını sağlayan, iş birliğini ve yardımlaşmayı pekiştiren bir kavram olarak, hayatımızda büyük bir yer tutar. Ancak “eş anlamlı” dediğimizde, bu kelimenin bazen farklı anlamlar taşıdığı ve toplumdan topluma değişiklik gösterdiği de açıkça görülebilir.
Aş ve Eş Anlamlılık: Yalnızca Dil Mi, Yoksa Toplumun Kendi İlişkileri Mi?
Birçok kişinin düşündüğünün aksine, “aş” ve “eş” kelimeleri yalnızca dilsel olarak değil, toplumsal olarak da farklı anlamlar taşıyabiliyor. Çünkü aş, toplumda sadece bir ihtiyaç olarak görülmüyor, aynı zamanda güç ilişkilerini, toplumsal rolleri ve cinsiyet normlarını da içeriyor. İşyerinde gördüğüm bir sahne örneğiyle anlatmak gerekirse, çoğu zaman kadınların yemek işlerini üstlenmesi, bu iki kelimenin toplumdaki anlamını değiştiriyor. Çalıştığım sivil toplum kuruluşunda, kadınların genellikle öğle yemeklerinde yemek hazırlama ve servisi yapma görevini üstlendiğini gözlemliyorum. Bunu, kadınların rolüne biçilen bir görev gibi görmektense, bir aşın, bir ‘eş’ anlamına gelmediği bir durumu somutlaştıran bir örnek olarak görmek gerekiyor.
Toplumsal Cinsiyet Perspektifinden Aş ve Eş Anlamlılık
Toplumsal cinsiyet eşitsizliği, “aş” kelimesinin anlamını değiştiriyor. Çoğu zaman, aş yapmanın ya da hazırlamanın bir kadının sorumluluğu olduğu düşünülür. Ancak bu yalnızca dilde ve kültürel pratiklerde değil, toplumda da gerçek bir eşitsizlik yaratır. Toplumun kadınlara yüklediği aş yapma sorumluluğu, hem onların ekonomik bağımsızlıklarını sınırlayan bir durumdur hem de cinsiyet rolleri üzerinden kadına biçilen kimliği pekiştirir. Kadınların, ailelerinde ve toplumda yemek yapma ve sunma sorumlulukları, onlara bazen eşit haklar tanınmıyor gibi bir izlenim bırakabilir. Bu durum, “aş” ile “eş” arasındaki eşitsizliği simgeler. Her gün sokağa çıktığınızda, toplu taşımada, işyerinde veya evde, farkında olmadan bu tür sorumlulukların kimlere yüklendiğini gözlemlemek mümkün. Oysa, aşın sadece yemek yapma değil, aynı zamanda sosyal ilişkiler kurma ve insanlar arasında bağlar inşa etme gibi bir anlamı da vardır. Ama bu anlamlar bazen yalnızca bir cinsiyetin sorumluluğu haline gelir.
Çeşitlilik ve Aş: Kim İçin Geçerli, Kim İçin Değil?
Çeşitlilik ve sosyal adalet açısından baktığımızda, aşın anlamı daha da derinleşiyor. Farklı kültürlerde, inanç sistemlerinde ve yaşam tarzlarında, aşın anlamı da değişir. Mesela, bazı kültürlerde aş, aile üyelerinin bir arada toplanmasını sağlayan bir öğe olarak çok büyük bir anlam taşır. Fakat bu durum, her toplulukta aynı şekilde işlemez. Sosyo-ekonomik durumu düşük olan, evde yemek hazırlama fırsatı bulamayan bireyler, bazen bu toplumsal ritüelden dışlanabilir. Bu da bir çeşit eşitsizlik yaratır. Örneğin, yoksul semtlerde yaşayan ve iş bulamayan kadınlar için aş hazırlamak, yalnızca fiziksel bir yük değil, aynı zamanda psikolojik bir baskıya dönüşebilir. Burada, aşın, “eş” anlamına gelmediğini görmek önemli. Çünkü burada, gerçek anlamda eşitlik söz konusu değildir. Toplumsal yapılar, bu tür bir “eş” anlamını engelleyen bir engel oluşturur.
İşyerlerinde Aş ve Eş: Yine Bir Eşitsizlik
İşyerimde ise bu durumu başka bir şekilde gözlemliyorum. Birçok ofiste, öğle yemeklerinin hazırlanması ya da yemek seçimlerinin yapılması yine kadın çalışanlara verilmiş bir görev olarak karşımıza çıkıyor. Bu, sadece aşın bir anlam taşımıyor, aynı zamanda kadınların iş yerindeki sosyal statüsünü de etkiliyor. Kadınlar, yemek hazırlama gibi “gündelik” işlere odaklandığında, bu işlerin asıl işin parçası olmadığı düşünülüyor ve bu da onların profesyonel başarılarına olumsuz yansıyor. Burada aş, bazen kelimenin “eş” anlamından çok daha farklı bir yer tutuyor.
Sonuç Olarak: Aş ve Eş, Gerçekten Eş Anlamlı Mı?
Aş ve eş, aslında dildeki anlamlarıyla sınırlı kalmıyor. Toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet perspektifinden bakıldığında, bu iki kelimenin anlamı birbirinden çok farklılaşıyor. Aş, bir yandan toplumsal ilişkileri güçlendiren, birleştirici bir öğe olarak önem taşırken, diğer yandan toplumsal cinsiyet normları ve eşitsizliklerle şekilleniyor. Gerçek anlamda eşitlik sağlanmadıkça, aşın eş anlamlı olup olmadığı sorgulanabilir. Günlük yaşamda gördüğümüz örnekler, aşın ve eşin her zaman eşit olmadığını gösteriyor. Toplumdaki eşitsizlikleri görmezden gelmek, bu kavramları yanlış bir şekilde özdeşleştirmek olurdu. Aşın eş anlamlı olup olmadığına dair bu tartışma, sosyal adaletin ne kadar önemli olduğunu bir kez daha hatırlatıyor.